İTÜ’nün zelzele raporu yürekleri ağza getirdi: 259 yıldır birikiyor gücünün yüzde 88'i duruyor

İTÜ Maden Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Mustafa Kumral uyumunda, Prof. Dr. Cenk Yaltırak, Prof. Dr. Seda Yolsal Çevikbilen, Doç. Dr. Tuna Eken, Prof. Dr. Hülya Kurt, Doç. Dr. Beyza Taşkın ve Dr. Murat Şahin’in yer aldığı Afet İdaresi Uygulama ve Araştırma Merkezi (MATAM) Kümesi tarafından “23 Nisan 2025 Orta Marmara Sırtı Zelzelesi (Mw 6,2: 12.49 – 26 km Silivri Güneyi)” başlıklı ön rapor hazırlandı.

Rapora nazaran, 23 Nisan 2025’te saat 12.49’da Marmara Denizi’nin orta kısmında yer alan Orta Marmara Sırtı’nda yerin 13 kilometre derinliğinde meydana gelen zelzele yaklaşık 13 saniye sürdü.

BAZI ARTÇILAR 30 KİLOMETRE DERİNLİĞE ULAŞTI

Deprem, 26 Eylül 2019’da yaşanan 5,8 büyüklüğündeki Silivri zelzelesinin yaklaşık 5 kilometre güneyinde gerçekleşirken, 25 Nisan prestijiyle bölgede 291’in üzerinde artçı sarsıntı kaydedildi.

Rapora nazaran artçı sarsıntılar, yaklaşık 40 kilometre uzunluğunda ve 12 kilometre genişliğinde bir alanda, ana fayın kuzeyinde ağırlaştı. Bu sarsıntılar bilhassa Kumburgaz Havzası ve kuzey bloktaki ikincil fay çizgilerinde kümelendi. Kimi artçılar 30 kilometre derinliğe kadar ulaştı.

FAYDAKİ ENERJİNİ YÜZDE 88’İ DURUYOR

Depremin meydana geldiği bölgenin, en son Mayıs 1766’da sarsıntı üreten Doğu Sırt Kuzey Segmenti (Kumburgaz Fayı) ile Silivri Sırt Güney Hudut Fayı ortasında yer aldığı söz edilirken, 2019’daki Silivri zelzeleleri sonrasında bölgede gözlenen tansiyon değişimi ile 2025’teki zelzelenin lokasyonu ortasında ahenk bulunduğu vurgulandı. Yapılan hesaplamalarda, 1766’dan bu yana biriken sismik tansiyonun yaklaşık yüzde 12’sinin bu zelzeleyle boşaldığı değerlendirildi.

EN YÜKSEK İVME KÜÇÜKÇEKMECE’DE ÖLÇÜLDÜ

Rapora nazaran, ana şokun yaklaşık 20×12 kilometrelik bir alanda 30 santimetrelik yer değiştirmeyle meydana geldiği belirlendi. Ulusal ve milletlerarası müşahede kuruluşları, sarsıntının sağ yanal doğrultulu faylanma karakteri taşıdığını bildirdi.

Akademisyenlerin hazırladığı ön raporda, zelzelenin ivme bedeline ait bulgulara da yer verildi. Sarsıntının hissedildiği Marmara Bölgesi’ndeki tüm vilayet ve ilçelerin yer aldığı tabloda, en yüksek ivme kıymeti İstanbul’un Küçükçekmece ilçesinde ölçüldü. Küçükçekmece’yi, Eyüp, Marmara Ereğlisi ve Avcılar takip etti.

Deprem merkezinden 200 kilometre yarıçaplı alanda ölçülen en yüksek yer ivmesi, merkez üssüne yaklaşık 50 kilometre uzaklıktaki İstanbul Küçükçekmece’de kuzey-güney tarafında 0,2 g olarak kaydedildi. Öteki yüksek ivme pahaları ise Sazlıbosna Barajı’nda 0,16 g, Marmara Ereğlisi kıyısında 0,1 g ve Arnavutköy’de 0,1 g ölçüldü.

Raporda, ivme kıymetlerinin sırf uzaklıkla değil, yer özellikleri, topoğrafya ve jeolojik yapı ile de irtibatlı olduğu, mevcut azalım bağlantılarıyla ölçülen bedeller ortasındaki ahengin yüzde 65’in altında kaldığı, bu nedenle yeni jenerasyon dinamik azalım modellerine gereksinim duyulduğu değerlendirmeleri yer aldı.

Kumburgaz Fayı’na ait tahlillerde, 1766’dan bu yana bölgede biriken 3,7 metrelik atımın sadece 0,3 metresinin bu zelzeleyle boşaldığına vurgu yapıldı.

Ön raporda, ana şok ve artçıların dağılımının fay düzleminde dar bir alanla hudutlu kaldığı, buna karşılık gerilmenin Orta Marmara Çukuru istikametinde ağırlaştığı tespitine yer verildi.

FAYIN BÜYÜK KISMI YERİNDE DURUYOR

MATAM Müdürü Prof. Dr. Cenk Yaltırak, AA muhabirine, son depremin Marmara Denizi içerisindeki Kumburgaz segmentinin sadece 20 kilometrelik kısmında gerçekleştiğini söyledi.

Kumburgaz segmentinin tamamının 80 kilometre uzunluğunda olduğunu belirten Yaltırak, “Fayın sadece küçük kısmında yaklaşık 30 santimetrelik bir hareket yaşandı. Halbuki birebir bölgede 3,7 metrelik bir tansiyon birikmiş durumda. Bu, büyük zelzelenin habercisi değil fakat ‘Stres boşaldı.’ demek de yanlış. Fayın büyük kısmı hala yerinde duruyor.” dedi.

‘ÜÇ FAY BİREBİR ANDA KIRILDI’

Yaltırak, tarihî örneklerden yola çıkarak çoklu kırılmaların giderek daha anlaşılır hale geldiğini anlatarak, “1999 İzmit zelzelesi örneğinde olduğu üzere tek bir zelzele değil, üç başka fayın birebir anda kırılmasıyla oluşan bir dizi sarsıntı yaşadık. Birinci büyüklük ölçümleri 7,4’tü lakin moment hesapları 7,5’i buldu. Üstelik o gün Düzce kırılmadı, o da bir ay sonra kırıldı. Şayet birebir gün kırılmış olsaydı, bugün yaşadığımız yıkım çok daha büyük olurdu.” diye konuştu.

Bu çeşit ardışık kırılmaların Şubat 2023 Kahramanmaraş sarsıntılarında de görüldüğünü aktaran Yaltırak, Anadolu’da büyük zelzelelerin tekil değil, zincirleme olduğunu, bunun da sarsıntının büyüklüğünü artırdığını, yani farklı segmentlerin art geriye kırıldığı bir senaryonun “en berbat senaryo” olarak kabul edilmesi gerektiğini kaydetti.

‘7,8 POTANSİYELİ BİLİMSEL BİR ÖLÇÜM’

Prof. Dr. Yaltırak, Marmara için sıkça anılan 7,8 büyüklüğündeki sarsıntı senaryosunun dehşet yaratmak emeliyle değil, gerçek mühendislik hesabıyla ortaya konulduğuna dikkati çekti.

7,8 büyüklüğündeki sarsıntısı kendilerinin uydurmadığını vurgulayan Yaltırak, “Bu sayı, bilimsel olarak yapılmış doktora çalışmalarıyla, moment hesaplarıyla, fay uzunluklarıyla hesaplandı. Yani bu sayının gerisinde önemli bir akademik emek, yüzlerce uzmanın çalışması var. Mühendis olarak görevimiz, toplumun karşı karşıya kalabileceği en büyük riski tanımlamaktır.” tabirlerini kullandı.

Depreme karşı tedbir almanın ehemmiyetine işaret eden Yaltırak, “Bir kova düşünün, dört gözlü. Bu kovanın içi doluysa, dört kesim da bir anda boşalabilir. Ya hepsi boşalırsa, biz ona nazaran tedbir almazsak ne olur? Bir segment kırılırsa 7,1 olur, başkası de kırılırsa 7,4, üçü kırılırsa 7,6, dördü kırılırsa 7,8. Şayet siz 7,1’e nazaran kentlerinizi tasarlarsanız, 7,8 olursa ölürsünüz lakin 7,8’e nazaran hazırlarsanız, 7,1 olursa bir şey olmaz. Bu kadar kolay. Toplumun bunu anlaması lazım.” biçiminde konuştu.

‘İNSANLAR DUYMAK İSTEDİĞİNİ DİNLİYOR’

Toplumun sarsıntılarla ilgili yanlış algılarla hareket ettiğine değinen Yaltırak, kendilerinin yanlışsız bilgiyi sunmaya çalıştığını vurguladı.

Prof. Dr. Yaltırak, sözlerini şöyle tamamladı:

“Ama beşerler duymak istediklerini dinliyor. Bu, bilimden uzaklaşma hali. Beşerler gerçekleri konuşanlara değil, kendilerini rahatlatanlara inanıyor lakin gerçek şu ki tabiatın keyfi yok. Unutuldukça sarsıntı hatırlatıyor kendini. ‘Yarın Marmara’da 6,5 büyüklüğünde bir zelzele olmayacak.’ diyemem. Olursa da bilmiş olmam. Bu bir varsayım değil, bir risk idaresi sıkıntısıdır. Bizim vazifemiz, en büyük riski tanımlayıp buna karşı kentsel dönüşüm planlamak, afet senaryosu üretmek.”